Jeżeli miasto Wrocław nie jest wymienione w wykazie gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi, a pracownik zamieszkuje w powiecie kłodzkim ujętym w tym wykazie, to czy może skorzystać z art. 8 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi? Pracę wykonywać może, ale nie może dojechać na miejsce.
Tak, pracownik może powołać się na art. 8 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi. Powiat kłodzki znajduje się na terenie poszkodowanym powodzią, do którego stosuje się rozwiązania szczególne określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 września 2024 r. w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r. oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie (Dz. U. poz. 1371). Brak możliwości dojazdu do pracy, z uwagi chociażby na nieprzejezdne drogi, stanowi „faktyczną niemożność świadczenia pracy”, a tym samym podstawę usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy.
Czy ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi dotyczy również usprawiedliwiania nieobecności na służbie przez żołnierzy WOT, którzy zamieszkują na terenie zalanym, ale nie określonym rozporządzeniem?
Nie, żołnierze obrony terytorialnej zobowiązani są do usprawiedliwiania nieobecności na służbie na zasadach określonych w ustawie z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny. Zgodnie z art. 480 tej ustawy, decyzję w zakresie uznania przyczyn nieobecności za usprawiedliwione lub nieusprawiedliwione podejmuje dowódca jednostki wojskowej. Wprawdzie zasady usprawiedliwiania nieobecności w pracy w związku z powodzią określone w ustawie z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, stosuje się odpowiednio do osób wykonujących pracę na podstawie stosunku służbowego, to żołnierze obrony terytorialnej mogą korzystać z tych rozwiązań tylko wtedy, gdy zamieszkują na terenie gmin poszkodowanych powodzią i objętych rozporządzeniem.
Czy pracodawca, którego pracownik mieszkający na terenie poza wskazanym w rozporządzeniu, ale również zalanym, z którego nie może dojechać do pracy bo jego samochód został zalany, a to jego jedyny środek transportu do pracy, może usprawiedliwić nieobecność pracownika na mocy ustawy o powodzianach?
Nie. Szczególne rozwiązania określone w ustawie mogą być stosowane na terenach określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 16 września 2024 r. w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r. oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie (Dz. U. z 2024 r. poz. 1371). Zatem do pracownika zamieszkującego na terenie nie objętym rozporządzeniem mają zastosowanie przepisy ogólne Kodeksu pracy oraz rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1632). W myśl tych przepisów przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność pracownika w pracy są zdarzenia i okoliczności określone przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie, a także inne przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające nieobecność w pracy. W związku z tym nie ma przeszkód prawnych, aby pracodawca usprawiedliwił pracownikowi każdą nieobecność w pracy związaną z powodzią oraz uznał ją za płatną. W takim przypadku wypłata wynagrodzenia za czas nieobecności będzie zależała od woli pracodawcy i jego możliwości finansowych.
Jakie są zasady zwolnienia od pracy strażaka OSP w celu przeciwdziałania zalaniu i udzielania pomocy powodzianom i sposób jego wynagradzania?
Do udziału w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych jest uprawniony strażak ratownik OSP. Na podstawie art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych, pracodawca jest zobowiązany do zwolnienia od świadczenia pracy strażaka ratownika OSP biorącego udział w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych, a także na czas niezbędny do odpoczynku. W odniesieniu do sposobu wynagradzania takich osób, wskazać należy, że strażak ratownik OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej – otrzymuje ekwiwalent pieniężny. Jego wysokość ustala właściwa rada gminy w drodze uchwały, nie rzadziej niż raz na 2 lata – w wysokości nie przekraczającej 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto. Ekwiwalent ten nalicza się za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia wyjazdu z jednostki ochotniczej straży pożarnej.
Pracownik, który mieszka na terenie zalanym, ale nie objętym rozporządzeniem odmawia stawienia się w zakładzie pracy i wykonania innej pracy tłumacząc się, że pomaga sąsiadom w sprzątaniu po powodzi.
Brak podstaw prawnych mogących uzasadniać taką odmowę. Do pracownika nie ma zastosowania art. 8 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, który dotyczy pracowników zamieszkujących na terenie gmin poszkodowanych wymienionych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 września 2024 r. w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r. oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie (Dz. U. poz. 1371), gdyż nie zamieszkuje on w takiej gminie. Wobec pracownika mają więc zastosowanie powszechnie obowiązujące przepisy dotyczące zasad usprawiedliwiania nieobecności w pracy i podstaw, które taką nieobecność usprawiedliwiają. Na czas udzielania pomocy sąsiadom pracownik może przykładowo skorzystać z urlopu wypoczynkowego.
Jak wygląda sytuacja prawna pracownika, który zgłasza pracodawcy wniosek o zwolnienie od pracy z powodu „obaw pracownika o możliwość wystąpienia zalania, czy też powodzi na terenie, na którym do powodzi nie doszło”?
W opisanej sytuacji brak podstaw prawnych do zwolnienia pracownika od pracy, niemniej jednak ostateczna decyzja w tym zakresie należy do pracodawcy, który może wyjść naprzeciw oczekiwaniom pracowników i usprawiedliwić każdą nieobecność w pracy związaną z powodzią oraz uznać ją za płatną. W pierwszej kolejności należy rozważyć skorzystanie przez pracownika z przewidzianych przez prawo pracy możliwości np. urlopu wypoczynkowego.
Czy pracownik ma obowiązek wykonywać prace związane ze sprzątaniem po powodzi bez względu na rodzaj pracy wskazany w umowie o pracę, czy – jak w przypadku przestoju – ma to być praca odpowiednia?
Zgodnie z art. 8 ust. 5 ustawy z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, pracodawca może powierzyć pracownikowi wykonywanie pracy innego rodzaju, niż wynikająca z nawiązanego stosunku pracy, jeżeli jest to konieczne w związku z usuwaniem skutków powodzi u tego pracodawcy. W takim przypadku pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia, obliczonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego. Z przepisu wynika zatem, że pracodawca może powierzyć pracownikowi wykonywanie innego rodzaju pracy, jeżeli jest to konieczne z uwagi na usuwanie skutków powodzi u tego pracodawcy. Nie musi być to, tak jak w przypadku przestoju, praca odpowiednia, tzn. zgodna z kwalifikacjami pracownika. Podkreślić należy, że rozwiązania określone w ustawie mogą być stosowane na terenach, na których wprowadzono stan klęski żywiołowej.
Czy pracownik ma możliwość odmowy podjęcia pracy związanej ze sprzątaniem po powodzi, jeśli nie został wyposażony w odpowiednie środki ochrony, np.: rękawice, obuwie, maseczki?
W sytuacji, gdy pracodawca nie zapewnia pracownikowi podczas prac związanych z usuwaniem skutków powodzi właściwych środków ochrony indywidualnej, warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Należy zauważyć, że większość prac związanych z usuwaniem skutków powodzi będzie związana narażeniem na czynniki biologiczne, wobec czego, podczas takich prac, należy wyposażyć pracownika w odpowiednie środki chroniące przed negatywnymi skutkami tego narażenia (np. rękawice gumowe, kalosze, fartuch, maska).
W jakie środki ochrony/odzież roboczą ma być wyposażony pracownik, któremu powierzono prace związane z usuwaniem skutków powodzi?
Zgodnie z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.) środki ochrony indywidualnej dobiera się i stosuje odpowiednio do występujących na stanowisku pracy zagrożeń, określonych na podstawie oceny ryzyka zawodowego uwzględniającej warunki występujące w danym miejscu pracy, wymagania ergonomii i stan zdrowia pracownika. Nie jest możliwe wskazanie konkretnych środków ochrony, w sytuacji, gdy nie wiadomo jakiego rodzaju prace związane z usuwaniem skutków powodzi, będą wykonywane przez pracownika.
Czy do tych prac mają zastosowanie normy dźwigania i obowiązek wydawania instrukcji transportu?
Tak, do prac związanych z usuwaniem skutków powodzi mają zastosowanie normy dźwigania oraz istnieje obowiązek udostępnienia pracownikom aktualnych instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto, na podstawie § 3 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. Nr 60 poz. 279, z późn. zm.) pracodawcy zobligowani są do zapewnienia posiłków profilaktycznych pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych.
Jak postąpić w przypadku gdy pracodawca utraci w wyniku powodzi dokumenty pracownicze? W jaki sposób ma uwiarygodnić fakt, że powódź zniszczyła taką dokumentację?
Stan powodzi na danym obszarze kraju jest zdarzeniem powszechnie znanym, niewymagającym jego udowodnienia. Pracodawca winien zatem powołać się na ten fakt oraz uprawdopodobnić w dowolny sposób, że został dotknięty powodzią. Uwiarygodnienie faktu utraty dokumentów przez pracodawcę jest możliwe wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi.
Fakt utraty przez pracodawcę dokumentacji pracowniczej w wyniku powodzi, nie zwalnia go z obowiązku jej odtworzenia. W tej kwestii – pomocniczo – znajduje zastosowanie uregulowanie zawarte w art. 9 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, zgodnie z którym, w przypadku zniszczenia na skutek powodzi dokumentów niezbędnych do ustalenia świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych lub zaopatrzenia emerytalnego, przyjmuje się: wszelkie dokumenty oraz zeznania świadków pozwalające na udowodnienie okresów zatrudnienia (ubezpieczenia) oraz czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby, macierzyństwa lub sprawowania opieki, a także wszelkie dokumenty pozwalające na udowodnienie wysokości ich podstawy wymiaru.
Jak należy rozumieć „faktyczną niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią” usprawiedliwiającą nieobecność – czy, jeśli ktoś miał zalany dom, mieszkanie i musi posprzątać, będzie się to mieściło w tym pojęciu? Czy, jeśli główne drogi dojazdowe były nieprzejezdne, ale dało się dotrzeć do pracy np. pieszo bądź innymi okrężnymi drogami, to należy uznać pracownikowi nieobecność?
Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, faktyczna niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią stanowi podstawę usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy. Przepisy ustawy nie precyzują co dokładnie należy rozumieć pod pojęciem „faktycznej niemożności świadczenia pracy”. Biorąc pod uwagę cel ustawy, pojęcie to należałoby interpretować w sposób szeroki i objąć nim wszelkie zdarzenia i sytuacje, związane z powodzią, które uniemożliwiają pracownikowi świadczenie pracy, w szczególności zalanie budynku, czy też dróg dojazdowych. Nadmienić należy, że szczególne rozwiązania określone w ustawie mogą być stosowane tylko na terenach, na których wprowadzono stan klęski żywiołowej.
