I. Prace szczególnie niebezpieczne
Jakie prace, w świetle przepisów bhp, uznane są za szczególnie niebezpieczne?
Prace szczególnie niebezpieczne to takie, gdzie ryzyko wypadkowe, ze względu na ich specyfikę, stosowane materiały niebezpieczne, warunki miejscowe wykonywania, jest większe niż przy pracach innego rodzaju. Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się:
- prace określone w ogólnych przepisach bhp jako szczególnie niebezpieczne,
- prace określone jako szczególnie niebezpieczne w branżowych przepisach dotyczących bhp,
- określone jako szczególnie niebezpieczne w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji,
- inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę za szczególnie niebezpieczne.
Ogólne przepisy bhp do prac szczególnie niebezpiecznych zaliczają:
- roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części,
- prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych,
- prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych,
- prace na wysokości.
Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy i wymagania przepisów ogólnych bhp przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych?
Przy wykonywaniu takich prac należy zapewnić:
- bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób,
- odpowiednie środki zabezpieczające, zarówno organizacyjne, jak i techniczne, w postaci asekuracji pracujących, zastosowania środków ochrony zbiorowej (automatyczna wentylacja lub odpylanie), ewentualnie środków ochrony indywidualnej (aparaty tlenowe, urządzenia samohamowne chroniące przed upadkiem z wysokości), oznakowania stref niebezpiecznych itp.,
- instruktaż pracowników, w szczególności obejmujący: imienny podział pracy, kolejność wykonywania zadań, wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach, pracę na pisemne polecenie, postępowanie w sytuacjach awaryjnych.
Pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac szczególnie niebezpiecznych, występujących w zakładzie pracy. Formę prowadzenia tych dokumentów ustala pracodawca.
Charakter bezpośredniego nadzoru sprowadza się do tego, że udział pracownika nadzoru ma mieć miejsce przez cały czas wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych. Oznacza to, że prac szczególnie niebezpiecznych nie wolno wykonywać w czasie chwilowej nieobecności pracownika nadzoru.
Obowiązki powyższe mogą być zrealizowane np. przez:
- protokolarne ustalenie przez pracodawcę i osobę kierującą pracownikami szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzonych robót z imiennym podziałem obowiązków w tym zakresie,
- podejmowanie i prowadzenie prac wyłącznie na podstawie pisemnego pozwolenia, którego tryb wydawania ustalił pracodawca,
- poinformowanie pracowników o właściwościach stosowanych materiałów, półfabrykatów i wyrobów gotowych oraz o sposobach bezpiecznego ich stosowania i postępowania w sytuacjach awaryjnych.
Wymagania ogólne bhp, dotyczące robót budowlanych, rozbiórkowych, remontowych i montażowych prowadzonych bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części określone są w § 82-84 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp.
Jeżeli tylko jest to możliwe, zawsze należy w pierwszej kolejności stosować środki ochrony zbiorowej (np. balustrady, składające się z poręczy ochronnej na wysokości min. 1,1 m i krawężników min. 0,15 m, z poprzeczką pośrednią, w połowie wysokości między nimi lub trwałym wypełnieniem tej przestrzeni - przy pracach na wysokości) przed środkami ochrony indywidualnej (dla prac na wysokości będą to np. uprząż z linką i urządzeniem samohamownym).
Wymagania ogólne bhp, dotyczące prac w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych, określone są w § 85-90 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp.
Wymagania ogólne bhp, dotyczące prac przy użyciu materiałów niebezpiecznych, określone są w § 91-104 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp.
Wymagania ogólne bhp dotyczące prac na wysokości, określone są w § 105-110 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp.
Jakie przepisy branżowe bhp określają prace szczególnie niebezpieczne?
Prace szczególnie niebezpieczne to również prace określone w branżowych szczegółowych przepisach bhp, m.in. w:
- Rozporządzeniu w sprawie bhp podczas wykonywania robót budowlanych.
- Rozporządzeniu w sprawie bhp w oczyszczalniach ścieków.
- Rozporządzeniu w sprawie bhp przy obsłudze amoniakalnych instalacji chłodniczych w zakładach przetwórstwa rolno-spożywczego.
- Ustawie o wykonywaniu prac podwodnych.
- Rozporządzeniu w sprawie bhp przy magazynowaniu, napełnianiu i rozprowadzaniu gazów płynnych.
- Rozporządzeniu w sprawie bhp w hutnictwie żelaza i stali.
- Rozporządzeniu w sprawie bhp przy czyszczeniu powierzchni, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym.
- Rozporządzeniu w sprawie bhp pracy przy przetwórstwie tworzyw sztucznych.
- Rozporządzeniu w sprawie bhp przy produkcji szkła i wyrobów ze szkła.
- Rozporządzeniu w sprawie bhp przy budowie i przebudowie oraz remoncie jednostek pływających.
- Rozporządzeniu w sprawie bhp w odlewniach metali.
- Rozporządzeniu w sprawie bhp przy urządzeniach energetycznych.
II. Prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej
Za prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej obligatoryjnie uznane są prace wymienione w rozporządzeniu w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej.
Rodzaje tych prac wskazane są w rozporządzeniu w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej. Są to prace:
- przy obsłudze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych,
- przy obsłudze podnośników i platform hydraulicznych,
- przy obsłudze układnic magazynowych i przy obsłudze żurawi wieżowych i samojezdnych,
- operatorów samojezdnych ciężkich maszyn budowlanych i maszyn drogowych,
- przy obsłudze urządzeń mechanicznych, związanych z czynnościami wyburzeniowymi,
- operatorów pulpitów sterowniczych urządzeń technologicznych wielofunkcyjnych i wielozadaniowych,
- drużyn trakcyjnych oraz maszynistów - operatorów samojezdnych ciężkich maszyn torowych i kierowców drezyn motorowych,
- nastawniczego, ustawiacza i manewrowego na kolei i na zakładowych bocznicach kolejowych oraz prace dyżurnego ruchu na kolei,
- kierowców: autobusów,
- pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 ton i długości powyżej 12 m,
- trolejbusów i motorniczych tramwajów,
- przy montażu i remoncie sieci trakcyjnych,
- przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wysokich napięć,
- przy obsłudze urządzeń ciśnieniowych podlegających pełnemu dozorowi technicznemu,
- przy obsłudze instalacji chemicznych do produkcji gazów toksycznych lub tworzących mieszaniny wybuchowe z powietrzem,
- przy materiałach łatwopalnych, środkach toksycznych i materiałach biologicznie zakaźnych,
- maszynisty maszyn wyciągowych, sygnalisty szybowego, operatora samojezdnych maszyn przodkowych, operatora pojazdów poza przodkowych i samojezdnych maszyn pomocniczych,
- maszynisty lokomotyw pod ziemią,
- prace mechanika i maszynisty wiertni,
- operatora i kierowcy agregatów cementacyjnych zasobników oraz urządzeń do intensyfikacji wydobycia ropy i gazu – w zakładach górniczych wydobywających kopaliny metodą otworów wiertniczych i w zakładach wykonujących prace geologiczne;
- na wysokości na masztach i wieżach antenowychm
- prace na wiaduktach i mostach.
Dobrą praktyką jest wytypowanie tych rodzajów prac, spośród wskazanych w wskazanym powyżej rozporządzeniu, które wykonywane są w zakładzie pracy i podanie ich do wiadomości pracowników.
III. Prace wykonywane przez co najmniej 2 osoby
Pracodawca, zgodnie z art. 225 Kodeksu pracy, obowiązany jest zapewnić, aby prace, przy których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej 2 osoby, w celu zapewnienia asekuracji.
Pracodawca obowiązany jest, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, ustalić w zakładzie wykaz takich prac, uwzględniając przepisy właściwe dla prowadzonej działalności i rodzajów prac.
Przykładem prac wykonywanych w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego, wymagających asekuracji, są prace eksploatacyjne wykonywane przy urządzeniach energetycznych wymienione w § 27 rozporządzenia w sprawie bhp przy urządzeniach energetycznych.
Zgodnie z tym przepisem pracodawca ustala i aktualizuje szczegółowy wykaz prac eksploatacyjnych przy urządzeniach energetycznych, stwarzających możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego z uwzględnieniem przepisów rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp oraz wyników identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego związanego z zagrożeniami, które mogą występować podczas wykonywania prac.