Czas pracy

Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Normy czasu pracy

Zgodnie z Kodeksem pracy, czas pracy nie może przekraczać:

• 8 godzin na dobę,
• przeciętnie 40 godzin tygodniowo,
• przeciętnie 5 dni w tygodniu, w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Okres rozliczeniowy to ustalony w zakładzie pracy przedział czasu, np. miesiąc kalendarzowy, kwartał, rok, w którym pracodawca ma obowiązek rozliczyć czas pracy pracownika.

Okres rozliczeniowy służy też do rozliczania godzin nadliczbowych powstałych z przekroczenia normy przeciętnie 40 godzin tygodniowo. Pozwala zapewnić przeciętnie 5-dniowy tydzień pracy. Wymiar czasu pracy do przepracowania ustala się na okres rozliczeniowy.

Wymiar czasu pracy

Wymiar czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym obliczysz (uwzględniając normy czasu pracy):

• mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym,
• następnie dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku,
• obniżając wymiar czasu pracy o 8 godzin za każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela.

Przykład: Wymiar czasu pracy do przepracowania w styczniu 2023 r.:

• 40 godz. x 4 tygodnie = 160 godz.
• 160 godz. + (8 godz. x 2 dni) = 176 godz.
• 176 godz. – 8 godz. (1 dzień świąteczny) = 168 godz. (jeden z dni świątecznych przypadających w tym miesiącu, 1 stycznia, przypada w niedzielę, zatem wymiar czasu pracy ulega obniżeniu tylko o święto przypadające na dzień 6 stycznia).

Pamiętaj, że wymiar czasu pracy ustalony na okres rozliczeniowy ulega w tym okresie obniżeniu o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy pracownika, przypadających do przepracowania w czasie tej nieobecności, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy.

Przykład: Pracownik przebywa na zwolnieniu lekarskim od 24 do 31 stycznia 2023 r., pracuje od poniedziałku do piątku po 8 godzin na dobę. W tym czasie zgodnie z rozkładem czasu pracy przepracowałby 48 godzin tj. 24, 25, 26, 27, 30 i 31 stycznia po 8 godzin. Dni 28 i 29 stycznia to dni wolne od pracy. Jego wymiar czasu pracy zostanie pomniejszony o 48 godzin przypadające na okres zwolnienia lekarskiego.

Systemy czasu pracy

System czasu pracy zależy od rodzaju pracy. Zawsze można stosować podstawowy – 8 godzin na dobę.

Gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją:

• równoważny do 12 godzin,
• zadaniowy,
• przerywany.

Na wniosek pracownika:

• weekendowy,
• skróconego tygodnia pracy.

Pozostałe systemy czasu pracy:

• Równoważny do 16 godzin przy pracach, polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy.
• Równoważny do 24 godzin przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych.
• Praca w ruchu ciągłym przy pracach, które ze względu na technologię produkcji nie mogą być wstrzymane.
• Skrócone normy czasu pracy przy pracach w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia.

Systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy musisz ustalić w:

• układzie zbiorowym pracy,
• regulaminie pracy,
• obwieszczeniu,
• umowie o pracę.

W każdym systemie czasu pracy, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi, technicznymi lub dotyczącymi organizacji pracy, okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 12 miesięcy, przy zachowaniu ogólnych zasad dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.

Przedłużenie okresu rozliczeniowego czasu pracy do 12 miesięcy ustala się w:

• układzie zbiorowym pracy,
• porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi albo z reprezentatywnymi organizacjami związkowymi,
• porozumieniu z przedstawicielami pracowników, jeżeli u pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe.

Rozkłady czasu pracy

Rozkład czasu pracy to informacja, w jakich dniach i w jakich godzinach pracownicy będą pracować.

Możesz ustalić stały rozkład czasu pracy, tj. pracownicy zawsze będą pracować od 8.00 do 16.00 od poniedziałku do piątku. Możesz ustalić pracę według harmonogramu czasu pracy. Rozkład czasu pracy danego pracownika może być sporządzony – w formie pisemnej lub elektronicznej – na okres krótszy niż okres rozliczeniowy, obejmujący jednak co najmniej 1 miesiąc.

Pracodawca ma obowiązek przekazać rozkład czasu pracy co najmniej na 1 tydzień przed rozpoczęciem pracy w okresie, na który został sporządzony ten rozkład.

Możesz wprowadzić ruchomy rozkład czasu pracy, tj.:

• rozkład czasu pracy przewidujący różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które zgodnie z tym rozkładem są dla pracowników dniami pracy,
• rozkład czasu pracy przewidujący przedział czasu, w którym pracownik sam zdecyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z tym rozkładem jest jego dniem pracy.

Ruchomy rozkład czasu pracy ustala się w:

• układzie zbiorowym pracy,
• porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi albo reprezentatywnymi organizacjami związkowymi,
• porozumieniu z przedstawicielami pracowników – jeżeli u pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe.

Przerwy w pracy

Obowiązkowe 15 minut

Masz obowiązek zapewnić przerwę w pracy, wliczaną do czasu pracy, której długość uzależniona jest od czasu pracy. Jeśli dobowy wymiar czasu pracy pracownika:

1) wynosi co najmniej 6 godzin - pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;

2) jest dłuższy niż 9 godzin - pracownik ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;

3) jest dłuższy niż 16 godzin - pracownik ma prawo do kolejnej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut.

Inne przerwy

Jeżeli zatrudniasz pracownicę karmiącą dziecko piersią, a jej czas pracy wynosi co najmniej 6 godzin dziennie, ma ona prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Jeżeli jej czas pracy przekracza 4 godziny dziennie, a nie przekracza 6 godzin, ma prawo do jednej półgodzinnej przerwy w pracy.

Jeżeli Twoi pracownicy pracują przy monitorze ekranowym, mają prawo do co najmniej 5-minutowej przerwy od pracy przy komputerze wliczanej do czasu pracy po każdej godzinie pracy.

Dodatkowa przerwa do 60 minut

Pracodawca może też wprowadzić jedną przerwę w pracy, niewliczaną do czasu pracy, w wymiarze do 60 minut, przeznaczoną na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych. Taką przerwę wprowadza się w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

Praca w porze nocnej

Pracodawca określa porę nocną, która obejmuje 8 godzin pomiędzy 21.00 a 7.00.

Jeśli ustalony rozkład czasu pracy obejmuje:

• w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej,
• co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną, zatrudniasz pracowników pracujących w nocy – wtedy czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli pracownicy wykonują prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym.

Za pracę w porze nocnej pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej, wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Obowiązkowe odpoczynki

Pracownik ma prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w dobie.

W równoważnym systemie czasu pracy, jeżeli pracownik pracuje do 16 i do 24 godzin, przysługuje  mu bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin.

Przykład: Pracownik pracował na zmianie od 6.00 do 24.00 (18 godzin), bezpośrednio po zakończeniu pracy przysługuje mu 18-godzinny okres odpoczynku dobowego.

Musisz zapewnić pracownikowi co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku w tygodniu (obejmującego odpoczynek dobowy).

Odpoczynek tygodniowy powinien przypadać w niedzielę, rozumianą jako 24 kolejne godziny, poczynając od godziny 6.00 w tym dniu. Pracodawca może jednak ustalić inną godzinę.

Jako niedzielę rozumie się 24 godziny, poczynając od godziny 8.00 w tym dniu.

Praca w godzinach nadliczbowych

Jeśli zobowiązujesz pracownika do pracy ponad obowiązujące go normy czasu pracy, a także ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego go systemu i rozkładu czasu pracy, jest to praca w godzinach nadliczbowych.

Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:

• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• szczególnych potrzeb pracodawcy.

• młodocianych,
• kobiet w ciąży,
• pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 8 roku życia, bez ich zgody,
• niepełnosprawnych.

Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Powyższa reguła nie dotyczy pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy.

Możesz zobowiązać pracownika do pracy w godzinach nadliczbowych maksymalnie 150 godzin w roku kalendarzowym. Możesz jednak ustalić w:

• układzie zbiorowym pracy,
• regulaminie pracy,
• umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy – inną liczbę godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym.

Praca w niedziele i święta

Dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta.

W roku kalendarzowym przypada 13 dni świątecznych. Od marca 2018 r. w niedziele i święta w placówkach handlowych wprowadzono zakaz handlu i wykonywania czynności związanych z handlem, a także powierzania pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem.

Przepisy prawa dopuszczają jednak pracę w niedziele i święta.

Przykładowo: przy pracy zmianowej, przy niezbędnych remontach, w transporcie i w komunikacji, zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych.

Za pracę w niedziele i święta uważa się pracę wykonywaną między godziną 6.00 w tym dniu a godziną 6.00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina.

Podstawy prawne:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych