Pod jakimi warunkami cudzoziemiec z Ukrainy może legalnie podjąć pracę na terytorium Polski na podstawie specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym? Jaka kara grozi w przypadku niedopełnienia tych obowiązków?
Każdy obywatel Ukrainy przebywający legalnie na terytorium Polski (w tym taki, który w okresie od 24 lutego 2022 r. legalnie przybył do Polski z Ukrainy w związku z trwającymi tam działaniami wojennymi i deklaruje zamiar pozostania na terytorium RP) jest uprawniony do wykonywania pracy w Polsce, jeżeli zostaną spełnione łącznie następujące warunki:
- podmiot powierzający pracę powiadomi w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy – za pośrednictwem strony internetowej: praca.gov.pl – powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu o powierzeniu pracy temu obywatelowi;
- praca jest powierzana w wymiarze czasu pracy lub liczbie godzin nie niższej niż wskazana w powiadomieniu oraz za wynagrodzeniem nie niższym niż ustalone według stawki określonej w powiadomieniu, odpowiednio zwiększonym w przypadku podwyższenia wymiaru czasu pracy lub liczby godzin pracy.
Powiadomienie zawiera:
- dane podmiotu powierzającego pracę,
- dane osobowe obywatela Ukrainy,
- rodzaj umowy, na podstawie której wykonuje on pracę (np. umowa o pracę, umowa zlecenia, umowa o pomocy przy zbiorach itd.),
- stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy,
- miejsce wykonywania pracy,
- miesięczną lub godzinową stawkę wynagrodzenia;
- wymiar czasu pracy lub liczbę godzin pracy w tygodniu lub w miesiącu.
W świetle aktualnych przepisów posiadanie numeru PESEL nie jest warunkiem legalnego wykonywania pracy przez obywatela Ukrainy ani też warunkiem legalnego powierzenia pracy takiej osobie. Zgodnie z ustawą z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, zwanej dalej „ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy” (art. 22 ust. 3 pkt 2 lit. f), w powiadomieniu PUP należy podać numer PESEL obywatela Ukrainy – o ile został nadany. A zatem jeśli taki numer nie został jeszcze cudzoziemcowi nadany, nie można wymagać jego podawania w ramach urzędowych procedur i podmiot powierzający pracę nie powinien uzależniać zatrudnienia obywatela Ukrainy od posiadania przez niego tego numeru.
W świetle rozwiązań przyjętych w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy wszyscy obywatele tego państwa, którzy przebywają legalnie na terytorium RP, są zwolnieni z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę. Zwolnienie to ma charakter warunkowy. Ustawa przewiduje bowiem możliwość legalnego wykonywania pracy przez obywatela Ukrainy, pod warunkiem łącznego spełnienia przez podmiot powierzający pracę wspomnianych wyżej obowiązków, tj. powiadomienia w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez danego obywatela Ukrainy właściwego powiatowego urzędu pracy – za pośrednictwem strony internetowej: praca.gov.pl – o powierzeniu pracy takiej osobie, a także obowiązku powierzania pracy obywatelowi Ukrainy w wymiarze czasu pracy nie niższym niż wskazany w powiadomieniu lub liczbie godzin nie mniejszej niż wskazana w powiadomieniu oraz za wynagrodzeniem nie niższym niż ustalone według stawki określonej w powiadomieniu, proporcjonalnie zwiększonym w przypadku podwyższenia wymiaru czasu pracy lub liczby godzin pracy.
Konstrukcja przepisu zawartego w art. 22 ust. 1 powołanej ustawy jest taka, że – ponieważ stanowi on jeden z wyjątków od obowiązującej zasady, iż cudzoziemiec spoza Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Szwajcarii (czyli z tzw. kraju trzeciego) jest objęty obowiązkiem posiadania zezwolenia na pracę – to, aby w przypadku danego cudzoziemca nie było wymagane takie zezwolenie (ewentualnie oświadczenie lub powiadomienie), muszą być ściśle spełnione łącznie wszystkie przesłanki wymienione w tym przepisie. W przeciwnym razie wracamy do reguły ogólnej – czyli posiadanie zezwolenia na pracę jest nadal obowiązkowe. W takiej sytuacji ma miejsce powierzenie nielegalnego wykonywania pracy cudzoziemcowi (bez wymaganego zezwolenia na pracę) w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 22a ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Jest to wykroczenie określone w art. 120 ust. 1 tej ustawy, za które osoba odpowiedzialna z ramienia podmiotu powierzającego pracę może zostać ukarana grzywną od 1 tys. do 30 tys. zł (inspektor pracy ma prawo nałożyć mandat od 1 tys. do 2 tys.).
Natomiast cudzoziemiec nie podlega odpowiedzialności za nielegalne wykonywanie pracy, gdyż – zgodnie z art. 22 ust. 5c ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy – w przypadku gdy podmiot powierzający pracę nie dopełnił obowiązku powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy, przepisu art. 120 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy nie stosuje się.