Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych - dalej u.r.z.n., zwolnienie przysługuje osobie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.
Nie ma przepisów szczegółowo regulujących sposób udzielania zwolnienia, o którym mowa w art. 20 ust. 1 pkt 2 u.r.z.n. Nie oznacza to jednak dowolności w kształtowaniu przez pracodawcę procedury udzielania tego zwolnienia. Mając na uwadze art. 20 u.r.z.n. szczegółowe procedury korzystania z tego zwolnienia nie mogą zawężać ustawowego zakresu prawa do zwolnienia ani nie powinny utrudniać pracownikowi rzeczywistego korzystania z jego ustawowego uprawnienia.
Z tego powodu sam wniosek pracownika o udzielenie zwolnienia od pracy na czas badania i jego oświadczenie, że w takim badaniu uczestniczy powinien być uznany za wystarczający.
Czy pracodawca może polecać pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli pracownik posiada umiarkowany stopnień niepełnosprawności?
Czas pracy osób niepełnosprawnych regulowany jest ustawą z 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, którą stosuje się do wszystkich pracowników posiadających orzeczenie o niepełnosprawności. Szczególna regulacja dotycząca czasu pracy osób niepełnosprawnych powoduje, że przepisy Kodeksu pracy znajdują w tym zakresie zastosowanie jedynie posiłkowo, w sprawach w niej nieuregulowanych.
Czas pracy osoby niepełnosprawnej, nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo (art. 15 ust. 1 u.r.z.s), a osoby zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo (art. 15 ust. 2 u.r.z.s). Ponadto osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych (art. 15 ust. 3 u.r.z.s).
Pamiętać jednak należy, że zgodnie z art. 16 u.r.z.s., powyższych zakazów nie stosuje się: do osób zatrudnionych przy pilnowaniu (tj. wykonujących czynności bezpośrednio związane z pilnowaniem lub monitorowaniem mienia) oraz gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę.
Tym samym, aby możliwe było zlecenie pracy w godzinach nadliczbowych pracownikowi z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności konieczne jest posiadanie przez pracownika wyraźnej zgody lekarza na niestosowanie względem niego szczególnych regulacji dotyczących obowiązujących osoby niepełnosprawne norm czasu pracy. W razie braku takiej zgody pracodawca nie może polecać wskazanemu pracownikowi pracy ponad obowiązujący go wymiar czasu pracy. Pamiętać jednakże należy, że zgoda lekarza o której mowa wyżej wydawana jest na wniosek pracownika. Tym samym pracownik sam powinien zdecydować, czy chce pracować w skróconym czasie pracy, czy też mieć możliwość pracy w godzinach nadliczbowych i nocnych, oraz wydłużonym czasie pracy.
Jeżeli pracodawca nie przestrzega przepisów o czasie pracy osób z orzeczeniem o niepełnosprawności, to zgodnie z treścią art. 281 pkt. 5 Kodeksu pracy, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30.000 zł. W przypadku naruszenia przez pracodawcę przepisów prawa pracy pracownikowi służy prawo wniesienia skargi. Skargę na działalność pracodawcy należy kierować do okręgowego inspektoratu pracy lub oddziału okręgowego inspektoratu pracy zgodnie z właściwością miejscową ze względu na siedzibę pracodawcy.