Prawo do czasu wolnego i regulacje dotyczące work-life balance są niezbędne do harmonijnego funkcjonowania pracowników w sferze zawodowej i osobistej. Wprowadzenie nowych przepisów w polskim prawie stanowi krok w kierunku zapewnienia lepszych warunków pracy i życia pracowników oraz ich rodzin – mówi Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki.
W Ośrodku Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy we Wrocławiu odbyła się konferencja pod tytułem „Czas wolny a czas pracy”.
Główny Inspektor Pracy podkreślił, że prawo do czasu wolnego można uznać za jedno z fundamentalnych praw człowieka, gwarantowanych nie tylko przepisami Konstytucji RP, ale także regulacjami unijnymi i międzynarodowymi. Zgodnie z art. 66 ust. 2 Konstytucji RP, „pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa”. Z kolei art. 14 Kodeksu pracy zapewnia, że „pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych”.
Prawo do czasu wolnego obejmuje nie tylko odpoczynek dobowy i tygodniowy, ale również urlopy wypoczynkowe i te związane z rodzicielstwem. W tym kontekście istotna jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. dotycząca równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów. Dyrektywa ta ustanawia minimalne wymagania, których celem jest osiągnięcie równości kobiet i mężczyzn w zakresie szans na rynku pracy, ułatwiając pracownikom będącym rodzicami lub opiekunami godzenie życia zawodowego z rodzinnym poprzez wdrożenie indywidualnych praw związanych z urlopem ojcowskim i rodzicielskim oraz elastycznej organizacji pracy.
– To ważna regulacja prawna, będąca reakcją na starzenie się społeczeństwa – skomentował Marcin Stanecki.
Wdrożenie dyrektywy w polskim prawie nastąpiło ustawą z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 26 kwietnia 2023 r. Nowela zmodyfikowała regulacje w zakresie wolnego związanego z uprawnieniami pracowników-rodziców, np. dotyczące urlopu rodzicielskiego, a także wprowadziła nowe rozwiązania w zakresie urlopu opiekuńczego, prawa do zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej czy elastycznej organizacji pracy i pracy zdalnej.
Uprawnienia rodzicielskie i opiekuńcze
- Prawo do urlopu opiekuńczego: pracownik ma prawo do 5 dni w roku kalendarzowym na zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia osobie z rodziny, która tego wymaga z poważnych względów medycznych. Urlop przysługuje na wniosek pracownika; za czas urlopu opiekuńczego pracownik nie zachowuje wynagrodzenia, jednak okres ten wlicza się do stażu pracy.
- Prawo do elastycznej organizacji pracy: umożliwia to pracownikom, którzy wychowują dziecko do 8. roku życia, korzystanie z różnych form pracy, takich jak praca zdalna, ruchomy czas pracy, indywidualny rozkład czasu pracy czy obniżony wymiar czasu pracy. Pracownik składa wniosek w tej sprawie z co najmniej 21-dniowym wyprzedzeniem, a pracodawca ma obowiązek ten wniosek rozpatrzyć.
- Praca zdalna: definiowana jako praca wykonywana w miejscu wskazanym przez pracownika, w tym w jego miejscu zamieszkania. Zasady dotyczące pracy zdalnej muszą być określone w odpowiednich regulaminach lub porozumieniach.
- Okazjonalna praca zdalna: umożliwia pracownikom wykonywanie pracy w trybie zdalnym przez maksymalnie 24 dni w roku, przy zachowaniu określonych zasad.
Prawo do zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej
Pracownik ma prawo do zwolnienia od pracy w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem. Przysługują mu 2 dni lub 16 godzin w roku kalendarzowym, w czasie których zachowuje prawo do połowy wynagrodzenia.
Urlop ojcowski
Ojcowie mają prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, który należy wykorzystać w okresie narodzin dziecka. Urlop może być udzielany w jednej lub dwóch częściach.
Urlop rodzicielski
Rodzicom przysługuje prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do 41 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka oraz 43 tygodni przy porodzie bliźniaków. Urlop ten może być udzielany w kilku częściach, a każdy z rodziców ma prawo do nieprzenoszalnej części urlopu w wymiarze 9 tygodni.
Gwarancje zatrudnienia
Pracodawca ma obowiązek zapewnić powrót pracownika na dotychczasowe stanowisko po zakończeniu urlopów, co ma na celu utrzymanie i wspieranie ciągłości zatrudnienia.
Nowe wykroczenia przeciwko prawom pracownika
W Kodeksie pracy wprowadzono nowe wykroczenia, takie jak naruszenie przepisów dotyczących elastycznej organizacji pracy oraz urlopu opiekuńczego, co ma na celu ochronę praw pracowników.
– Coraz więcej i częściej mówimy o czasie wolnym od pracy. I coraz częściej sami pracodawcy podkreślają, że ważne jest dla nich zdrowie pracownika. A jeszcze kilka lat temu nie słyszało się, żeby ktoś się martwił o zdrowie pracownika. To jest kolosalna zmiana na rynku pracy. Są tacy pracodawcy, którzy wręcz kładą nacisk na dobrostan pracownika, i oni powinni być dla nas wzorem. Miejmy nadzieję, że takich firm będzie coraz więcej – mówił Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki.
Konferencja zorganizowana przez Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy we Wrocławiu odbyła się 17 stycznia 2025 roku. Patronat nad nią objęli Główny Inspektor Pracy, Okręgowa Izba Radców Prawnych we Wrocławiu oraz Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych. Relacja z tego wydarzenia jest dostępna na kanale YouTube Państwowej Inspekcji Pracy. Oprócz wykładu Głównego Inspektora Pracy można wysłuchać następujących prelekcji wygłoszonych w ramach konferencji:
- Czas wolny jako przedmiot refleksji polityczno-prawnej – dr hab. Tomasz Scheffler, Uniwersytet Wrocławski, dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych we Wrocławiu;
- Wpływ rozwoju technologicznego i organizacyjnego na wykorzystanie czasu wolnego – dr Barbara Godlewska-Bujok, Uniwersytet Warszawski;
- Wypalenie zawodowe a prawo do wypoczynku – dr hab. Monika Nowak, profesor Uniwersytetu Łódzkiego;
- Czas wolny i jego znaczenie dla społeczeństwa – dr Błażej Mądrzycki, Uniwersytet Śląski, wiceprzewodniczący Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych;
- Czas wolny z perspektywy bezpieczeństwa i higieny pracy – dr Wojciech Ostaszewski, Uniwersytet Warszawski;
- Charakter prawny dni wolnych od pracy – dr Jakub Rumian, Uniwersytet Warszawski.
Fot. Szymon Kaczor
Galeria
