Konieczność przyznania inspektorom pracy kompetencji o charakterze władczym do samodzielnego ustalania stosunku pracy to podstawowy motyw wystąpienia Głównego Inspektora Pracy Marcina Staneckiego podczas konferencji naukowej „Wokół domniemania stosunku pracy”.
Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki, przypomniał, że inspektor pracy dysponuje enumeratywnym katalogiem środków prawnych w postaci:
- wystąpienia, o którym mowa w art. 11 pkt 8 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy,
- polecenia, o którym mowa w art. 11 pkt 8 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy,
- wniesienia do sądu pracy powództwa o ustalenie, że strony łączyła umowa o pracę albo o przyłączenie się do takiego postępowania,
- ścigania na zasadach i w trybie określonym w kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia osób zawierających umowę cywilnoprawną w miejsce umowy o pracę, a także udział w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego.
Główny Inspektor Pracy podkreślił, że polecenia i wystąpienia, chociaż nie mają charakteru władczego, są obecnie najbardziej efektywnymi formami działania inspektorów pracy.
– Nie oznacza, że są to wystarczające środki prawe. Oczekujemy bardziej skutecznych narzędzi, o charakterze władczym w zakresie przekształcania umów cywilnoprawnych w umowy o pracę – stwierdził GIP.
Obecnie inspektor pracy, który w toku kontroli stwierdza, że została zawarta umowa cywilnoprawna w warunkach, w których powinna zostać zawarta umowa o pracę, dysponuje ustawową kompetencją do skierowania względem pracodawcy wystąpienia, o którym mowa w art. 11 ust. 8 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy. Wystąpienie może zostać zastąpione poleceniem, jeżeli nieprawidłowość może zostać usunięta podczas trwania kontroli lub niezwłocznie po jej zakończeniu. Istotnym problemem jest jednak zagadnienie charakteru prawnego tych środków prawnych, a dokładnie tego czy wnioski w nich zawarte mają dla adresata charakter wiążący czy też nie. Odpowiedź na to pytanie ma zasadnicze znaczenie.
Odnosząc się bowiem do skutków prawnych, warto zwrócić uwagę, że brakuje jednolitego stanowiska. Zgodnie z art. 36 ust. 2 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy podmiot kontrolowany lub organ sprawujący nad nim nadzór, do którego skierowano wystąpienie, jest obowiązany w terminie określonym w wystąpieniu, nie dłuższym niż 30 dni, zawiadomić odpowiedni organ Państwowej Inspekcji Pracy o terminie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych. Niekiedy wskazuje się, że przytoczony obowiązek ma charakter jedynie informacyjny, nienakazujący podejmowania konkretnych działań. Czasem jednak formułowana jest teza odmienna o konieczności aktywności ze strony pracodawcy, który poinformuje w jakim terminie i w jaki sposób usunął nieprawidłowości. Również w orzecznictwie sądowym formułowane są poglądy o niewładczym charakterze wystąpienia. Powyższe powoduje, że wystąpienie nie jest w pełni skutecznym środkiem prawnym przekształcającym umowy zlecenia w umowy o pracę.
Sukces inspektorów pracy
– W naszej propozycji zmian do ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy chcemy, aby nieudzielenie odpowiedzi inspektorowi pracy o terminie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych było wykroczeniem, co zdecydowanie podniosłoby rangę i wagę wystąpienia - stwierdził Marcin Stanecki.
W obliczu tych kontrowersji należy podkreślić, że inspektorzy pracy przekształcili w zeszłym roku 2600 umów cywilnoprawnych w umowy o pracę, co należy uznać za ogromny sukces. Wskazuje on na profesjonalizm inspektorów.
– Jako inspektorzy pracy powinniśmy być dumni ze swojej pracy i umiejętności – dodał GIP.
Jednocześnie wciąż istnieje potrzeba wzmocnienia kompetencji Państwowej Inspekcji Pracy. W obecnym stanie prawnym, w świetle artykułów 20 i 24 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, konieczne wydaje się rozważenie zmian w przepisach prawa w kierunku wprowadzenia skutecznych narzędzi egzekwowania zakazu zastępowania umów o pracę umowami cywilnoprawnymi.
Historia a teraźniejszość
W swoim wystąpieniu Marcin Stanecki przypomniał także pokrótce historię powstania Państwowej Inspekcji Pracy, która w roku 2024 obchodzi 105 lecie istnienia. Przypomniał, że w myśl artykułu 1 Ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy jest ona organem powołanym do nadzoru i kontroli przestrzegania przepisów Prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, oraz legalności zatrudnienia. I, jak stwierdził, od samego początku nic się nie zmieniło w charakterze funkcjonowania tej instytucji. Przywołał także niezapomniane słowa Mariana Klotta de Heidenfeldta, Głównego Inspektora Pracy w latach 1920-1939, który charakteryzując inspektorów pracy powiedział: „tego rodzaju typ urzędnika to nie jest typ biurokraty, ale typ najwyższego idealisty i najwyższego społecznika…”.
Szef Inspekcji przytoczył jeszcze fragment referatu Mariana Klotta de Heidenfeldta z 1937 roku „Inspekcja pracy w Polsce”:
Nie ma takiego aktu ustawodawczego w zakresie spraw społecznych który by nie obciążał inspektorów pracy coraz to nowymi pracami na coraz to nowych odcinkach. Jeżeli inspektor pracy ma mieć przed sobą jakąś perspektywę awansu, dojścia do jakiejś niezależności w życiu osobistym i społecznym, to nie można człowiekowi, od którego wymaga się wiedzy technicznej, ekonomicznej, sądowej, hartu, taktu, inicjatywy, odwagi, jako szczyt kariery zaproponować 260 złotych miesięcznie.
I wtedy i dzisiaj zaś ideą inspekcji pracy było i jest łagodzenie sporów społecznych zachodzących w stosunkach pracy, z uwzględnieniem przepisów prawa pracy.
W konferencji naukowej „Wokół domniemania stosunku pracy”, obok Głównego Inspektora Pracy Marcina Staneckiego uczestniczyli także między innymi Zastępcy Głównego Inspektora Pracy Jarosław Leśniewski i Dariusz Mińkowski, zaś prelegentami byli: Prodziekan ds. Kształcenia Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego dr hab. Barbara Kowalczyk, Kierownik Wydziału Pracy w Instytucie Prawa Cywilnego Uniwersytetu Wrocławskiego prof. dr hab. Artur Tomanek, prof. dr hab. Arkadiusz Sobczyk, prof. dr hab. Tomasz Duraj, prof. dr hab. Leszek Mitrus, prof. dr hab. Marcin Zieleniecki i dr Andrzej Jabłoński.
Konferencja naukowa „Wokół domniemania stosunku pracy” została zorganizowana 25 października 2024 roku przez Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy we Wrocławiu oraz Uniwersytet Wrocławski. Patronatów udzielili jej Główny Inspektor Pracy oraz Okręgowa Izba Radców Prawnych we Wrocławiu.